Η συντριπτική ήττα των Ντενικιστών στην Περεγκόνοβκα, μετά από 4 μήνες υποχώρησης των Μαχνοβιτών, σήμανε την αρχή του τέλους της αντεπανάστασης γενικότερα. Ο Ντένικιν απέσυρε στρατεύματα από το βόρειο μέτωπο προκειμένου να εξασφαλίσει τον ανεφοδιασμό από το Νότο. Οι Μαχνοβίτες ανασυγκροτήθηκαν, δημιούργησαν νέες μονάδες και προέλασαν ανατολικά σε τρία μέτωπα, μετατρέποντας την καταδίωξη των Λευκών σε γενικευμένη έκβαση της σύγκρουσης. Τους μήνες Οκτώβριο-Νοέμβριο που ακολούθησαν οι Μαχνοβίτες πολιόρκησαν τη Μαριούπολη και το Μπερντιάνσκ, κόβοντας εντελώς τον ανεφοδιασμό του πυροβολικού του Ντένικιν ενώ την ίδια στιγμή εξοπλίζονταν οι ίδιοι με άφθονα πολεμοφόδια που απαλλοτρίωναν. Ο Ντένικιν επικεντρώθηκε στο Νότο αλλά ήταν πλέον πολύ αργά. Αρκετές επίλεκτες μονάδες των στρατευμάτων του αυτοδιαλύθηκαν αρνούμενες να πολεμήσουν τους Μαχνοβίτες και επέστρεψαν στα εδάφη τους. Σύντομα ο στρατός του Ντένικιν εκμηδενίστηκε και τα απομεινάρια του φρόντιζαν μόνο για την αρπαγή πλούτου για λογαριασμό των ευγενών που φυγαδεύονταν όπως-όπως στην Ευρώπη.
Τον Ιούνιο του 1919 δυνάμεις του Εθελοντικού Στρατού του Λευκού στρατηγού Ντένικιν, εφορμώντας από την περιοχή του Δον και του Καυκάσου (ΝΑ Ουκρανία), ξεκίνησαν γενικευμένη επίθεση στην περιοχή με επίκεντρο το Γκιουλάι-Πόλε, στα κατ’εξοχήν εδάφη δηλαδή των Μαχνοβιτών. Απώτερος στόχος των Λευκών ήταν να καθαρίσουν τις ακτές της Ουκρανίας και ολόκληρη την περιοχή του Νότου από τις επαναστατικές δυνάμεις, έτσι ώστε, αφενός να δέχονται ανεφοδιασμό από θαλάσσης από τη διεθνή αντεπανάσταση, αφετέρου να μεταφέρουν στρατεύματα από το Νότο προς το βόρειο μέτωπο και εφορμώντας από την Ουκρανία να επιτεθούν στη Μόσχα καταπνίγοντας την Επανάσταση.
Στα μέσα Ιουνίου ο Λευκός πολέμαρχος Αντρέι Σκούρο καταλαμβάνει το Γκιουλάι-Πόλε κι επιδίδεται σε λεηλασίες, φόνους και βιασμούς. Οι Μαχνοβίτες ωστόσο έχουν επιλέξει την υποχώρηση έτσι ώστε να κερδίσουν χρόνο. Από την αρχή της στρατηγικής του υποχώρησης, ο Μαχνό υποστήριζε πως όσο βορειότερα αντιμετώπιζε το στρατό του Ντένικιν, τόσο καταστροφικότερη θα ήταν η ήττα του. Η υποχώρηση κράτησε περίπου 4 μήνες και ο Επαναστατικός-Εξεγερτικός Στρατός κάλυψε απόσταση άνω των 400 μιλίων, σε ιδιαίτερα δυσμενείς συνθήκες καύσωνα – σκόνης και με διαρκείς μάχες.
Οι προμήθειες που περίμενε από τους Κόκκινους βάση συμφωνίας, δεν έφτασαν ποτέ. Συχνά η μόνη πηγή ανεφοδιασμού των Μαχνοβιτών ήταν ο στρατός του εχθρού. Πολλές από τις πετυχημένες αντεπιθέσεις των Μαχνοβιτών κατά την υποχώρησή τους είχαν μόνο στόχο την εξασφάλιση πυρομαχικών και το κατάφερναν. Η αγριότητα των Λευκών μονάδων που καταδίωκε τους Μαχνοβίτες ανάγκαζε πολλούς κατοίκους, αμάχους και τραυματίες, να βρίσκουν καταφύγιο στις φάλαγγες της Μαχνοβτσίνα ως πρόσφυγες, αυξάνοντας ωστόσο γραμμικά τις ανάγκες τους σε τρόφιμα, φάρμακα κλπ ενώ ταυτόχρονα περιόριζαν την ευελιξία και ταχύτητά τους.
Κατά την υποχώρηση ήταν επόμενο ο Μαχνό να επιδιώκει συμμαχίες με ετερόκλητους πολέμαρχους που έλεγχαν τις περιοχές που περνούσε όπως ο αταμάνος Γκρηγκόριεφ. Η συμμαχία αυτή δεν κράτησε πάνω από ένα μήνα, καταλήγοντας στην εκτέλεση του Γκρηγκόριεφ από το Μαχνό, όταν αποκαλύφθηκε πως ο πρώτος προετοίμαζε συμμαχία με το Ντένικιν ενάντια στους Κόκκινους, τους Μαχνοβίτες και τον Εβραικό πληθυσμό.
Οι Μαχνοβίτες είχαν τη στήριξη του αγροτικού πληθυσμού στις περιοχές που περνούσαν. Οι Ντενικιστές έπρεπε να δίνουν μάχες για να εξασφαλίσουν την τροφοδοσία τους από τα χωριά που περνούσαν καταδιώκοντας τη Μαχνοβτσίνα, βρίσκοντας πολλές φορές καμμένη γη. Αντίστροφα, οι Ντενικιστές είχαν υπερεπάρκεια σε οπλισμό και πυρομαχικά ενώ οι Μαχνοβίτες δεν εφοδιάζονταν σχεδόν από πουθενά. Ο Μαχνό, έχοντας πλήρη επίγνωση της κατάστασης, απέφυγε με την υποχώρησή του ένα χρονοβόρο πόλεμο επιδιώκοντας τη “μητέρα των μαχών”, μια καθοριστική μάχη με το στρατό του Ντένικιν τη στιγμή που θα επέλεγε ο ίδιος. Η ευκαιρία δεν άργησε να φανεί.
Καταλήγοντας στο Ουμάν, σε περιοχή ελεγχόμενη από τους Πετλιουριστές (εθνικιστές σοσιαλδημοκράτες), και έχοντας γύρω στις 8.000 τραυματίες, ο Μαχνό συνάπτει μαζί τους μια συμφωνία ουδετερότητας προκειμένου να περιθάλψει άμεσα 3.000 από τους τραυματίες στα νοσοκομεία, να σταματήσουν τις εχθροπραξίες και να ανταλλάξουν αιχμαλώτους. Δεν έτρεφε ωστόσο καμιά αυταπάτη εμπιστοσύνης στους Πετλιουριστές. Γνώριζε καλά πως οι τελευταίοι θα κατέληγαν εξίσου εύκολα σε συμφωνία με το Ντένικιν προκειμένου να καταστραφεί ολοσχερώς ο Μαχνοβίτικος στρατός.
Ο Μαχνό επομένως δεν βρέθηκε προ εκπλήξεως όταν, στις 25 Σεπτεμβρίου περικυκλώθηκε από τις κύριες δυνάμεις των Ντενικιστών που είχαν καταφθάσει από περιοχές τις οποίες δε θα μπορούσαν να διασχίσουν χωρίς την ανοχή -έστω- των Πετλιουριστών.
Σύμφωνα με το Skidra, οι Μαχνοβίτες ήταν γύρω στις 8.000 συνολικά, μαζί με τραυματίες και άμαχο πληθυσμό, διαθέτοντας ιππικό, πεζικό και τατσάνκες (άμαξες με πολυβόλα), εξοπλισμένοι με σπαθιά τουφέκια και πολυβόλα. Οι Ντενικιστές διέθεταν 6-7.000 σπαθιά και τουφέκια, πολυβόλα και 27-40 στοιχεία πυροβολικού. Ο ακριβής αριθμός των μαχητών τους δεν είναι γνωστός, σύμφωνα με όλες τις πηγές όμως υπερτερούσαν των Μαχνοβιτών.
Διοικητής των Μαχνοβικών δυνάμεων ήταν ο Φεοντόρ Στσους ενώ των Ντενικιστών οι Γιακόβ Σλάχτσεφ και Νικολάι Σιλίνγκ.
Η συνέχεια στο pdf: peregonovka